Prevod teksta: Nada M. Sekulić
Tekst iz knjige: Energy Medicine, East and West, A Natural History of Qi (eds. Mayor F. David, Micozzi S. Marc), Churchill Livingston, 2011
Qi u azijskoj medicini
Koncept qi-a može se naći u mnogim azijskim medicinskim tradicijama. Na Zapadu se qi prevodi kao tok energije, duh, ili kao dah koji oživljava živa bića. Drevni kineski ideogrami označavali su ovaj termin pomoću tri horizontalna poteza predstavljajući oblačasto isparenje, nalik dahu po hladnom danu. Tokom Song dinastije (960-1127 CE), obeležavanje ovog termina (氣) je prošireno na četiri poteza (气, Qì) iznad karaktera za pirinač (米) i ovaj oblik je nastavio da se koristi u klasičnom kineskom pismu. U savremenom kineskom karakter je pojednostavljen na samo četiri poteza, izostavljanjem donjeg karaktera za pirinač. U savremenom kineskom, (karakter) qi s veoma često koristi, što ukazuje na njegovu široku svakodnevnu upotrebu. Termin se koristi u složenicama koje imaju mnogo različitih značenja označavajući širok raspon pojava, kao što su vazduh, ukus, osećanje i emocionalno stanje. Stoga se može reći da je kontekst ključan za razumevanje značenja „energije“ (qi) u njenim mnogostrukim oblicima.
Daoistički tekstovi, neki stari i do 300g.pr.n.e., koji su kasnije sačuvani na bambusu i svili, objašnjavaju qi kao imanentnu elementarnu silu koja oblikuje i univerzum i ljudska tela. Qi se pojavljuje u mnogo oblika (od sofisticiranog i nematrijalnog do zgusnutog i teškog). Takođe, moguće je kultivisati ga disanjem i posebnim vežbama. Kao što Livia Kon u svojim tekstovima o daoizmu navodi, „životni dah“ je bio kljulni koncept za razumevanje qi-a kao životne energetske sile. Iskustvo qi-a je veoma subjektivno, ali opšte shvatanje qi-a kao energije i stvaralačke sile upućuje na to da ni sam život ne bi bio moguć bez njega.
Azijska medicina je raznovrsna i sastoji se od različitih vidova znanja i vežbi isprepletenih širokim spektrom etnomedicinskih tradicija svojstvenih tom delu sveta. Ovo poglavlje nudi pregled znanja i praksi qi-a u različitim izlečiteljskim teorijama tela. U specifično medicinskom kontekstu, subjektivna i socijalna iskustva qi-a stapaju se u jedno. U azijskoj medicinskoj teoriji, qi nema samostalno značenje, već se shvata kao nešto što teče i doprema vitalnu silu organima i kanalima (koji se još nazivaju meridijanima), prožimajući ih i boraveći u njima. Kultivisanje qi-a, i njegov način kretanja, od suštinske su važnosti za zdravlje i dobrobit pojedinca.
Azijska medicina se sastoji od mnogo reprezentativnih tekstova, poznaje mnogo istaknutih vežbača i sadrži koncepte stare više vekova, ili čak više hiljada godina: ovi sistemi se smatraju tradicionalnim i nepromenljivim. Ipak, od suštinske je važnosti uočiti da se svaki od ovih sistema znanja razvijao često uz intervencije državnih institucija. Uz to, putovanja vežbača, prevodilaštvo i farmakopeja clokupne Azije doprineli su različitim oblicima i genealogijama medicinskog znanja. Kako onda proučavati mnoštvo različitih vidova znanja svrstanih pod kategoriju azijske medicine? Na koji način je moguće ukazati na različite istorijske, geografske, društvene, etnolingvističke ili političke kontekste koji su oblikovali ovo znanje i medicinske prakse? Pragamatičan pristup bi se mogao zasnivati na analizi konkretnih tekstualnih izvora i na hronološkom praćenju njihovog prenošenja putem prevodilaštva. Prenošenje je zavisilo od teritorijalne blizine i od zajedničkog pisma, kao što je bio slučaj u drevnoj Kini, Japanu i Koreji (gde su klasični kineski karakteri bili u upotrebi do 15. veka). Drugi pristup uzima u obzir različite izlečiteljske tehnike koje se preklapaju ili koje veoma često ukazuju na prepoznatljive krakteristike posebnih sistema lečenja. Treći uporedni okvir razvija se proučavanjem regionalnih etnomedicinskih praksi zasnovanih na materia medica. Nadalje ćemo razmotriti ulogu qi-a u svakom od ovih pristupa.
Započinjem ukazujući kako je qi bio integralan deo razumevanja tela i medicinskih praksi u istočnoj Aziji, počevši od kineske medicine preko njenog kasnijeg prenošenja u japansku i koreansku medicinu. Ova tri sistema označavaju qi (ki ili gi) kao oblik energije koji uobličava sva tela. Kratko ćemo se osvrnuti na tehnike i varijetete koji koriste qi u svojim medicinskim praksama. Kako se ostala poglavlja odnose na terapeutske prakse, ovde ću se koncentrisati na to kako si qi zamišlja i osmišljava kao izlečiteljska energija. Uzećemo u obzir pojam energije u Ayurvedi, Unani (grčko-islamskoj) i tibetanskoj medicini, koji je sličan pojmu qi-a kao oblika energetskog lečenja. Na kraju ću se osvrnuti na to kako se qi gong pojavio kao društvena praksa i globalna pojava krajem XX veka izuzetno osnaživši svest o energetskim načinim lečenja.
QI U PREMODERNOJ KINESKOJ, JAPANSKOJ I KOREJSKOJ MEDICINI
U zapadnim društvima, kineska medicina se obično naziva tradicionalnom kineskom medicinom (TCM), dok se u Kini imenuje prosto kao zhongyi (Zhōngyī,中医,kineska medicina). Termin TCM upućuje na dugačku, narativnu istoriju od nekoliko hiljada godina tokom kojih su se teorija i praksa uobličili u isprepleten sistem znanja. U ovom poglavlju, stare medicinske teorije označićemo kao „klasičnu“ ili „premodernu“ kinesku medicinu, a savremene oblike koji su se razvili od 1950-ih kao „TCM“. Volker Scheid i drugi vodeći naučnici u oblasti kineske medicine prave razliku između široko rasprostranjene tradicije kineske medicine i skorašnjih oblika TCM. Stariju od njih karakteriše raznovrsnost, koja obuhvata svaki aspekt njene organizacije i prakse, od teorije i dijagnostike do prognoze, terapije i društvene organizacije lečenja. Nasuprot tome, TCM je sistematizovana tokom 50-ih godina XX veka na teritoriji Kine u okviru koledža, časopisa i medicinskih tekstova, davanja licence za vršenje prakse i standardizovanjem znanja. Institucionalni oblici TCM-a kao državnog sistema transformisli su kinesku medicinu od mnogo škola mišljenja i praksi u jednolinijsku celinu znanja koja se prenosi preko medicinskih tekstova koje štampa država, a ne sa generacije na generaciju individualnih izlečitelja.
Klasični tekstovi kineske medicine datiraju iz 2.v.pr.n.e. i obuhvataju spise od dokumenta pisanih na svili koji u iskopani u Mawangdui Han grobnici (186.g.pr.n.e. ili još ranije), pa sve do veoma prevođenih radova kao što su Huangdi Neijing (Huángdì Nèijīng, 黄帝内经Kanon unutrašnje medicine Žutog Cara) i Shen Nong Bencaojing (Shénnóng Běncǎo Jīng神农本草经,Medicinski spisi Božanskog Seljaka). Ovaj potonji spis je manje rasprava o premodernoj medicinskoj teoriji, a više spisak biljaka i drugih supstancija i njihovog uticaja na telo. Najstarije pominjanje qi-a u Mawangdui manuskriptu odnosi se na isparenja. Analizirajući Mawangdui spis, Vivienne Lo smatra da je suptilan koncept negovanja života i transformativnih praksi omogućen integrisanjem sa starijim pojmom yangsheng (养生Yǎngshēng, očuvanje zdravlja) kroz kultivisanje daha i meditaciju. Ove kategorije koje su bile u povoju prethodile su u većoj meri formalizovanom pojmu qi-a koji se može naći u kasnijem spisu Neijing.
Huangdi Neijing sastoji se od dva teksta (Suwen, 素問, ili Osnovna pitanja, i Lingshu, 靈樞 ili Osovina duha), od kojih je Suwen možda najpoznatiji s obzirom da je najviše prevođen. Poglavlja se sastoje od dijaloga ili serije pitanja između Žutog cara, Huangdi-a, i njegovih ministara. Analizirajući Suwen i njegove različite prevode, Paul Unschuld ukazuje na ulogu qi-a kao osnove tela. On napominje da se ovaj termin često upotrebljavao zajedno sa ili čak nerazdvojno sa onim za krv (Xuè, 血). Postoji hijerarhija između ovih telesnih supstanci, ali tako da paralelno sa protokom qi-a teče i krv. Znatan deo Suwen-a posvećen je raspravi o pet organa (zàng, 臟)- srce Xīn 心 , slezina Pí 脾, pluća Fèi 肺, bubrezi Shèn 肾 i jetra Gān 肝) – i kako u svakom od ovih područja boravi posebna vrsta qi-a. Uz to se pridodaje Pet faza, ili Pet elemenata (五行, wǔxíng) i Šest qi-a (六气, Liù qì). Organi ne služe samo kao spremište, već i omogućuju neposredno povezivanje qi-a i emocionalnih stanja:
“Kada je neko ljut, njegov qi se podiže.
Kada je srećan, qi je opušten.
Kada je neko tužan, njegov qi se raspršuje.
Kada je neko u strahu, njegov qi ide naniže.”
Unschuld primećuje da je qi u Suwen-u mnogoznačna reč koja se ne upotrebljava samo za dah, već i za najrazličitija stanja i transformacije povezane sa telesnom patologijom. U drugim delovima Suwen-a, on primećuje da “stacionirani” (Yíng 营?) qi i “odbrambeni” (Wèi, 衛) qi predstavljaju uparene suprotnosti, koje izražavaju qi koji se preuzima iz hrane i vode i mogu se kretati kroz organe, smeštajući se u njima, kao i kroz kanale kožom (ying qi i wei qi). Kretanje ova dva qi-a određuje zdravlje, a njihovo zaustavljanje znači bolest i smrt. Kako je kruženje od suštinske važnosti za sam qi, poređenje telesnih kanala i organa sa ministarskim mestima i nadleštvima upućuje na duboku povezanost između tela, kosmosa i države. Nathan Sivin je takođe analizirao kako protok qi-a kroz telo govori i o političkom životu i ispravnom vladanju, te se viši kosmološki poredak održava u drevnoj kineskoj birokratiji.
Originalni tekst Lingshu, drugi deo Huangdi Neijing-a, više ne postoji, a prevodi su zasnovani na kasnijim izdanjima iz 12. veka. Lingshu (Osovina duha) naziva se još i Kanon akupunkture i uglavnom se odnosi na meridijane(Jīngluò经络), odnosno puteve kojima kruži qi i akupunkturne tačke(Zhēn xué,針穴) kroz koje qi ulazi i napušta telo. Qi ostaje ključni koncept budući da njegov protok kroz telo može da bude pojačan tehnikama akupunkture.
U klasičnim tekstovima može se pratiti kako se qi integriše u teorije o telu i medicinskim tretmanima. Ovi koncepti su se veoma raširili, uporedo se prenošenjem medicinskih znanja, zajedno sa drugim razmenama uzduž i popreko Kineskog carstva, kao i izvan njegovih granica. I koreanska i japanska medicina koriste kocept ki i gi zasnovan na ranijim prevodima kineskih medicinskih tekstova, kao i uvođenjem medicinskih veštaka na svoje dvorove.
Prihvatanje kineske medicinske teorije i materia medica dogodilo se prvo u Koreji, u najvećoj meri zaslužujući blizini Kineskog carstva. Tokom Song dinastije (927-1279) medicinski tekstovi poput Suwen-a uveženi su na Koryo dvor. Rani oblici koreanske medicine pomešali su se sa kineskim medicinskim teorijama yin-a 陰 i yang-a 陽 (suprotna, ali komplementarna svojstva svih stvari), meridijana, akupunkture i qi-a. Kasniji oblici koreanske medicine razvili su pod uticajem herbalne medicine svojstvene tom području i pod uticajem harizmatičnih budističkih monaha koji su se bavili lečenjem. Osnovu koreanske tradicionalne medicine činio je razvijeni hibridni sistem znanja koji se koristio kineskim medicinskim konceptima i lokalnim biljkama. Kao i u slučaju kineske medicine, ključne figure u promovisanju i širenju medicinskih verovanja i praksi predstavljali su poznati doktori koji su ugled stekli svojim tehnikama lečenja, kao i tekstovima.
Tokom 5. i 6. veka, Japan se upoznao sa kineskom medicinom preko različitih putnika uključujući dvorske poslanike, lekare i, ne na poslednjem mestu, monahe. Medicinski tekstovi Song dinastije predstavljali su ključni deo ove transmisije znanja. Kao i u slučaju koreanske medicine, japansko integrisanje kineske medicine uključivalo je medicinske principe ki, yin-yang i pojam ravnoteže. Premoderni medicinski tekstovi, kao što je Ishimpo iz 10. veka (醫心方, Metod u srcu medicine ) i medicinsko delo Manase Dosan-a iz 16. veka u osam tomova, Keitekishu (啓廸集, Knjiga o unutrašnjoj medicini) koriste ove teorije u svojim raspravama o bolestima i njihovom tretmanu. Japanska medicina nije bila pod uticajem samo kineske medicine, već i posvećenika budizma i zena, a od poznog 18. veka i pod uticajem medicinskih teorija sa Zapada koje su doneli Holanđani i Nemci. Tradicionalna japanska medicina takođe je razvila posebna specijalizovana znanja akupresure (shiatsu), posebne tehnike akupunkture, nameštanje kostiju i postavila nove tehnike.
Danas se integrisani oblik kineske medicine u Japanu označava kao Kampo漢方. Kao i njemu odgovarajući TCM, Kampo integriše empirijska istraživanja i biomedicinski diskurs , tako da se ki u savremenom Kampu opisuje kao “vitalna energija koja omogućuje umu i telu da dobro funkcionišu, što korespondira aktivnostima centralnog nervnog sistema (CNS) i autonomnog nervnog sistema. Funkcionisanje ki-a može da se poremeti psihosocijalnim stresorima.
Prenošenje kineske medicine u druge delove Azije odvijalo se na mnogo načina. Pored zvaničnih delegacija, trgovci lekovitim biljem, hodočasnici i putujući lekari doprineli su širenju kineske medicine i njenoj primeni širom Azije. Prisustvo kineske medicine danas se može videti u jugoistočnoj, centralnoj i južnoj Aziji. Mada je reč o različitim primenama i praksama, moglo bi se reći da ih upravo pojam qi-a i njegovih različitih oblika ujedinjuje. Danas je TCM zaokružena celina znanja koja se razlikuje od svog premodernog oblika. Glavna obeležja TCM uključuju: akupunkturu, akupunkturu u kombinaciji sa sagorevanjem trava, herbalnu medicinu, dijetalnu terapiju, masažu i qi gong.
Pojam qi-a, njegovog kultivisanja i protoka ključan je za svaki od ovih vidova lečenja. Štaviše, meridijani ili kanali kroz koje qi protiče ili u kojima može biti zaustavljen i postati stagnantan predstavljaju ključna polja za razumevanje patologije i terapeutskih intervencija. Mada pojmovi qi-a u TCM teoriji i praksi izgledaju slični onima u klasičnoj i premodernoj kineskoj medicini, postoji tranzicija u definiciji i upotrebi qi-a u savremenim TCM tekstovima. Npr. u Suwen-u, qi se određuje i kao kosmička sila i kao telesna supstancija. Pojam qi-a u medicinskim tekstovima nakon 1949, naginje samo fiziološkim značenjima i predstavljen je pre svega kao telesna supstancija poput krvi ili drugih telesnih tečnosti. Ovo izmeštanje određeno je pre svega medikalizujućim diskursom naučnog marksizma u kome se društvena, kontekstualna (vezana za okruženje) i fenomenaloška značenja tela i njegovih oblika preoblikuju u materijalnije kategorije koje imaju fizička svojstva. Telo se sve manje shvata kao energetska celina i svodi se na ono što se da predvideti i izraziti dijagramima.
Sa trgovcima, nomadima i emisarima koji su se kretali Putem svile, kineski medicinski tekstovi i lekovito bilje postajali su sastavni deo tih kružnih puteva. Nadalje ću se okrenuti drugim azijskim medicinskim praksama, odnosno Ayurveda-i, Unani i tibetanskim oblicima medicine. Kineska medicina i pojam qi-a zasigurno su dospeli do južnih i centralnih delova Azije, gde su primenjivani, ali su takođe bili deo šireg sistema razmene i ideja. Koncept energetskog lečenja može se naći i u tim sistemima. Razumevanje protoka energije kroz telo kao izvora vitalnosti koncept je koji dele gotovo svi azijski medicinski sistemi, mada je domaća etnomedicina zasnovana na lokalnim znanjima bila ključna za uspostavljanje raznolikih i živih izlečiteljskih praksi.
Azijski medicinski sistemi i pojam energije
Ayur veda se pojavila u južnoj Aziji i smatra se da ima istoriju od skoro 5000 godina. Ovaj sistem znanja, u prevodu „znanje o umeću življenja“, sastoji se od različitih praksi uključujući meditaciju, yogu, masažu, dijete, herbalnu medicinu i tonike. Na ayur-vedsku medicinu značajan uticaj je izvršila galenska medicina, pogotovo deo o telesnim tečnostima. Ljudsko telo se sastoji od tri, a ne četiri glavne celine, ili doshe: pitta (žuč), wata (vazduh) i kapha (sluz). Uz to je ključan koncept i prana, koja se smatra „dahom života“ , što je veoma blisko konceptu qi-a. Zajedno, oni čine deo trilogije sila zajedno sa agni (duh svetla i vatre) i somom (harmonija i ljubav). U Upanišadama, među kojima najranije datiraju iz vremena prvog mileniuma (pre naše ere, N.S.) i spadaju u drevne hinduističke tekstove, prana je predstavljena kao deo fizičkog sveta koji snabdeva životnom silom sve što je živo. Kasnije filozofije koje čine osnovu yoge smatraju da prana protiče nadi-jima (nadi, kanali) u telu, kroz koje prolaze i telesne tečnosti poput krvi i semena. U Ayurvedi, prana se dalje deli na pet oblika poznatih kao prana vayu, koji održavaju telesne procese kao što su cirkulacija (prana), varenje (samana), izlučivanje (apana) i kretanje (vayana).
Kao i qi gong, o čemu će biti reči u sledećem poglavlju i u drugim delovima ove knjige, pranayama je praksa negovanja prane putem disanja i tehnika kontrole daha. O sličnostima i razlikama između qi-a i prane raspravljali su mnogi poznavaoci azijske medicine i duhovnih praksi. Joseph Alter primećuje da se prakse daoyin-a (導引Dǎo yǐn)mogu smatrati pretečama većine vežbi qi gong-a i hatha yoge: „Čak i za usputnog posmatrača, sličnosti su...... izuzetne.“ Ipak, on upozorava na opasnost od prebrzih i pogrešnih zaključaka da su yoga i qi gong isto. Umesto toga, on smatra da je reč o praksama samo-kultivisanja i transformacije koje su se uporedo razvijale od 13. veka. Umesto da pretpostavimo da su ovi koncepti, kao i koncepti drugih vitalnih energija uzajamno zamenljivi, oni su, kao što je prethodno naglašeno, ključni za kontekstualno prpoznavanje različitih verovanja i praksi energetske medicine.
Još jedan medicinski sistem koji vuče poreklo iz drevnih vremena odnosi se na grčku medicinu, čije tekstove su kasnije uveliko prevodili persijski naučnici. Njen uticaj se danas vidi u Unani medicini, koja se, kao i Ayur Veda, uglavnom praktikuje u južnoj Aziji. Unani znaći „grčki“ i odnosi se na grčko-islamsku tradiciju medicinskog znanja, koja se može pratiti preko spisa Avicene (Ibn Sina) i Galena do Hipokrata iz 5.v.pr.n.e. Od 13. do 17. veka, poznavaoci Unani medicine iz Persije i centralne Azije, dobili su pokroviteljstvo na mugalskom dvoru i među drugom elitom Indije. Unani se znatno preklapa sa ayur-vedskim principima. Oba sistema počivaju na pojmovima telesnih tečnosti, koje oblikuju ljudsko telo i temperament, kao i na konceptu vitalne energije koja je od suštinske važnosti za život (pneuma na grčkom). Međutim, uprkos mnogobrojnim preklapanjima koncepata telesne građe i vitalne energije, kao i formula herbalne medicine, Unani se razlikuje na više načina. Osnovna razlika je u jeziku prenošenja: ayurvedski tekstovi potiču uglavnom iz sanskritskih i hinduističkih izvora, a Unani spisi iz arapskih i persijskih tekstova. Druga razlika se očituje u načinu pripremanja lekova za energetsko lečenje. Ayurvedske terapije su usmerene na čišćenje i podmlađivanje, s materia medica koja počiva na lokalnim biljkama južne Azije, uključujući začine i lekovito bilje. Oslanjajući se na starogrčku teoriju o četiri tečnosti i na pojam balansa koji se ostvaruje ravnotežom tečnosti, koristi pre svega biljne tonike spravljene prema Unani receptima za sirupe (kao i praškove, pilule i tablete). Danas se ovi lekovi proizvode i prodaju prevashodno širokim slojevima mladih urbane Indije. Kao i kineska medicina, i Unani se oslanja na dijagnostikovanje palpacijom pulsa i pregledom jezika i stolice određuje uzrok poremećene ravnoteže. Moguće terapije uključuju puštanje krvi, preznojavanje, diuretike, kupanja, masaže, spaljivanje tkiva, čišćenja i korišćenje pijavica. Dijetske terapije imaju prednost nad farmauceutskim, a poslednje rešenje su operacije.
Kao i sa azijskim medicinskim sistemima, i tibetanska medicina se razvila razmenom sadržaja i ideja trgovinom i preko putujućih lekara. Ipak, obim regionalne razmene duž Puta svile, kao i nivo saradnje sa stranim stručnjacima na Tibetu, u periodu između 8. i 11. veka, može se smatrati jedinstvenim. Tibetanska medicina je inkorporirala teorije iz više različitih izvora znanja, uključujući Ayur Vede, kao i persijsku, staro-grčku, centralno-azijsku i kinesku medicinu. Mada je ayur-vedski sistem izvršio na njih najveći uticaj, tibetanski pojam tela je složeniji i uključuje čak 15 potkategorija telesnih tečnosti, inkoporišući i pojam karme i budističku filozofiju. Verovatno više nego i jedan drug azijski medicinski sistem, tibetanska medicina je uspešno povezala medicinska znanja sa tradicijom budizma, sa njegovim idealom saosećanja i služenja drugima.
Umesto da izdvoji jedan osnovni oblik vitalne energije, kao što je koncept qi-a, tibetanska medicina ima koncept tela zasnovanog na tri vitalna principa (nes-pa) slična ayurvedskim doshama: rLung (vazduh)(hladno, suptilno, promenljivo), mKhris-pa, žuč (vruće, tečno, protočno) i Bad-kan, sluz (sveže, sporo, gusto). Svaki od ovih principa deli se na pet podtipova, a dodatno postoji sedam osnovnih telesnih komponenti (pljuvačka, krv, kost, moždina, meso, salo i seme). Među nes-pa, najsličniji qi-u je rLung. Velika pažnja se takođe poklanja disanju, jer svako živo biće oživljeno je „dahom života“. Teorija uzroka pokazuje tesnu povezanost sa budističkim verovanjima o fizičkim, emocionalnim i mentalnim stanjima. Početna dijagnostika može da se sastoji od palpacije pulsa, posmatranju, postavljanju pitanja i ponekad na analizi urina. Terapeutska rešenja zavise od ozbiljnosti simptoma i uključuju tretmane zlatnom iglom, korišćenje upaljenog bilja, medicinske kupke, ispiranje creva, purgative, ili masaže kombinovane sa duhovnim molitvama, kao i terapiju bojama Pet elemenata i astrološke konsultacije. Mada izvesno postoji preklapanje sa ayurvedskom i kineskom medicinom, tibetanska medicina se razvila vekovima kao jedinstven spoj medicinskih znanja i pogleda na ljudsko telo. Danas se ona suočava sa savremenim uticajima i izazovima TCM i biomedicine.
Globalni Qi i samo-kultivisanje
Tokom poznog XX veka, qi gong, ili praksa disanja i lečenja kultivisanjem qi-a, postala je izuzetno popularnaan oblik lečenja u urbanom kontekstu, naročito u samoj Kini. U svim većim mestima i gradovima bilo je moguće naići rano ujutro na ljude koji vežbaju svakodnevno qi gong u parkovima, na šetalištima, u blizini javnih zgrada, u kampusima i čak na ulicama. Širenje društvene svesti o ovoj praksi moglo se pratiti u glavnim državnim novinama, kao i u popularnim romanima.
Qi gong je shvaćen kao jačanje protoka qi-a kroz telo unutrašnjom vizuelizacijom i meditacijom ili spoljašnjim telesnim vežbama koje uključuju pokret. Vežbači i majstori su bili skloniji da qi shvate kao kosmičku energiju, pre nego kao fizičku supstanciju. Ovo popularno shvatanje qi-a kao izlečiteljske sile izgleda da se vratilo ranijem, tradicionalnijem pojmu qi-a u skladu s akojim pojedinac može da se osloni ili da otelotvori transformativne moći prisutne u okruženju i kosmosu, pre nego u telu zatvorenom u svakodnevno okruženje.
Većina qi gong priručnika kopira tradicionalne kineske medicinske tekstove u objašanjavanju yin-yanga i kako se qi manifestuje u svojim dualnim kvalitetima. Iskustvo qi-a predstavlja centralnu komponentu vežbanja sa kojom se susreću svi vežbači qi gonga i o čemu svakodnevno diskutuju. Međutim, kao što je već pomenuto, qi je mnogoznačan i postoji mnogo oblika qi-a, tako da se pozivanje na qi zapravo sastoji u različitim vrstama praksi. Praćenje genealogije qi gong-a omogućuje dublje razumevanje qi-a.
Uprkos mnoštvu stilova i genelogija praksi, qi gong na kraju može da se podeli u dve grupe: unutrašnji i spoljašnji. Spoljašnji oblik, koji se oslanja na wai dan外丹 principe kultivisanja , naglašava „snažan“ (hard) qi i snažna tela koja mogu da izdrže veliku silu i da izvedu nešto što prevazilazi ljudsku moć. Ova borilačka forma obično se ne vežba toliko u javnim parkovima koliko na ulicama, u akrobatskim trupama ili čak u vojnim postrojenjima. Unutrašnju, meditativnu forma, zasnovanu na neidan內丹kultivisanju , upražnjavaju svi bez razlike, pošto ovaj oblik pomaže cirkulaciji i transformaciji qi-a kao glavnoj metodi poboljšanja vitalnosti.
Osamdesetih godina prošlog veka, u početnom post-maoističkom periodu koji je prethodio razvoju ogromne tržišne ekonomije i globalne farmaceutske industrije devedesetih, ova vrsta lečenja razvija se i privatno i kroz javne nastupe majstora. Nasuprot prethodnim decenijama, kada je podruštvljena masovna medicina bila usmerena na javno zdravlje, uspon qi gong-a osamdesetih, bio je povezan sa željom za samo-kultivisanjem i s individualnim oblicima lečenja i prakse. Stariji ljudi su mogli da se priključe zbog svog reumatizma i artritisa, dok su oni koji su patili od višegodišnje neurastenije ili hroničnih bolova mogli tu da potraže olakšanje, a čak su i roditelji sa decom sa urođenim obolenjima tu mogli da potraže pomoć kad drugih mogućnosti nije bilo ni u tradicionalnoj kineskoj medicini ni u biomedicini. Qigong je postala praksa koja obećava oslobađanje i nadu. Bilo u parkovima ili na stadijumima, bilo je dopušteno otvoreno zaplakati ili na strastven način izraziti ubeđenja i verovanja koja se nisu poklapala sa zvaničnom državnom ideologijom. Kako su se neki oblici qi-gong-a počeli preklapati sa daoizmom i budizmom i drugim duhovnim praksama, pojavilo se i shvatanje qi gonga kao novog New-Age duhovnog puta.
Tokom devedesetih, zvanični državni diskurs o qi-gongu jasno se odvaja od popularnih qi gong debata. Mada je nastavljeno sa svedočenjima o izlečenju putem qi gong-a, pojavio se i zahtev za razdvajanjem „pravog“ (Zhēn真) i „lažnog“ (Jiǎ 假)qi gong-a. To je bio pokušaj da se razdvoje oni pojedinci koji su se izjašnjavali kao majstori, ali su lečili zato što je to unosno, od onih sa „pravim“ sposobnostima koji su praktikovali ortodoksne i utvrđene oblike qi gong-a. Suvišno je i reći da je država osnovala poseban biro za standardizovanje naučnog jezika qi gong-a (科學的气功 Kēxué De Qìgōng) sa namerom da rastera i uvede disciplinu među lažnim majstorima.
U posleednjoj deceniji, qi gong se i dalje nalazi u ponudi u klinikama. Harizmatičniji oblici su politizovani i zaštićeni licencama.
Zaključak
Azijske medicinske sisteme karakteriše bogata istorija pluralizma unutar koje su tekstovi, verovanja i materia medica prelazili planine, stepe, ravnice, zaravni, pustinje i mora krećući se trgovačkim putevima i drugim putevima razmene. Medicinski ssitemi su nastajali zajedno sa medicinskom teorijom, prevodima tekstova i poznavaocima koji su doprineli razvoju posebnih linija tradicionalnih znanja. Uprkos pluralitetu tekstova, praksi i farmakopeje, ono što se prenosilo može se svesti na sledeće: razumevanje bolesti kao odsustva ravnoteže, predstava o telu kao mikrokosmosu šireg okruženja, ili kao odraza kosmosloškog poretka i stavljanje naglaska na vitalnosti i protoku vitalne energije i na energetskom lečenju. Ove opšte generalizacije, kada su u fokusu komparativne analize, mogu poslužiti za površno zaglađivanje različitih smerova i žive raznovrsnosti azijskih terapeutskih znanja. Naučnici proučavaoci azijskih medicinskih sistema naglašavaju da treba biti oprezan u pravljenju direktnih poređenja ili pretpostavljanju da postoje zajedničke kategorije u ovim sistemima. Umesto toga, trebalo bi da shvatimo da naizgled analogni koncepti tela, telesne građe i tretmana predstavljaju zapravo specifične istorije putovanja, prevoda i transmisije tokom više vekova.
U svetlu sve razvijenije medicine koja se bazira na činjenicama, sa naglaskom na kliničkim ispitivanjima i sve preciznijem biomedicinskom diskursu, savremeni oblici ovih medicinskih sistema i terapija suočavaju se sa novim izazovima integracije i konfrontacije u procesu globalizacije medicinskog znanja i prakse. Vitalnost kao izraz energetskih tokova kao što je qi mogu i dalje ostati teme koje ujedinjavaju ove sisteme, sve dok se terapija tela još uvek smatra integralnim delom univerzalnog poretka, kao deo celine koja je povezana protokom qi-a.
...
Tekst iz knjige: Energy Medicine, East and West, A Natural History of Qi (eds. Mayor F. David, Micozzi S. Marc), Churchill Livingston, 2011
Qi u azijskoj medicini
Koncept qi-a može se naći u mnogim azijskim medicinskim tradicijama. Na Zapadu se qi prevodi kao tok energije, duh, ili kao dah koji oživljava živa bića. Drevni kineski ideogrami označavali su ovaj termin pomoću tri horizontalna poteza predstavljajući oblačasto isparenje, nalik dahu po hladnom danu. Tokom Song dinastije (960-1127 CE), obeležavanje ovog termina (氣) je prošireno na četiri poteza (气, Qì) iznad karaktera za pirinač (米) i ovaj oblik je nastavio da se koristi u klasičnom kineskom pismu. U savremenom kineskom karakter je pojednostavljen na samo četiri poteza, izostavljanjem donjeg karaktera za pirinač. U savremenom kineskom, (karakter) qi s veoma često koristi, što ukazuje na njegovu široku svakodnevnu upotrebu. Termin se koristi u složenicama koje imaju mnogo različitih značenja označavajući širok raspon pojava, kao što su vazduh, ukus, osećanje i emocionalno stanje. Stoga se može reći da je kontekst ključan za razumevanje značenja „energije“ (qi) u njenim mnogostrukim oblicima.
Daoistički tekstovi, neki stari i do 300g.pr.n.e., koji su kasnije sačuvani na bambusu i svili, objašnjavaju qi kao imanentnu elementarnu silu koja oblikuje i univerzum i ljudska tela. Qi se pojavljuje u mnogo oblika (od sofisticiranog i nematrijalnog do zgusnutog i teškog). Takođe, moguće je kultivisati ga disanjem i posebnim vežbama. Kao što Livia Kon u svojim tekstovima o daoizmu navodi, „životni dah“ je bio kljulni koncept za razumevanje qi-a kao životne energetske sile. Iskustvo qi-a je veoma subjektivno, ali opšte shvatanje qi-a kao energije i stvaralačke sile upućuje na to da ni sam život ne bi bio moguć bez njega.
Azijska medicina je raznovrsna i sastoji se od različitih vidova znanja i vežbi isprepletenih širokim spektrom etnomedicinskih tradicija svojstvenih tom delu sveta. Ovo poglavlje nudi pregled znanja i praksi qi-a u različitim izlečiteljskim teorijama tela. U specifično medicinskom kontekstu, subjektivna i socijalna iskustva qi-a stapaju se u jedno. U azijskoj medicinskoj teoriji, qi nema samostalno značenje, već se shvata kao nešto što teče i doprema vitalnu silu organima i kanalima (koji se još nazivaju meridijanima), prožimajući ih i boraveći u njima. Kultivisanje qi-a, i njegov način kretanja, od suštinske su važnosti za zdravlje i dobrobit pojedinca.
Azijska medicina se sastoji od mnogo reprezentativnih tekstova, poznaje mnogo istaknutih vežbača i sadrži koncepte stare više vekova, ili čak više hiljada godina: ovi sistemi se smatraju tradicionalnim i nepromenljivim. Ipak, od suštinske je važnosti uočiti da se svaki od ovih sistema znanja razvijao često uz intervencije državnih institucija. Uz to, putovanja vežbača, prevodilaštvo i farmakopeja clokupne Azije doprineli su različitim oblicima i genealogijama medicinskog znanja. Kako onda proučavati mnoštvo različitih vidova znanja svrstanih pod kategoriju azijske medicine? Na koji način je moguće ukazati na različite istorijske, geografske, društvene, etnolingvističke ili političke kontekste koji su oblikovali ovo znanje i medicinske prakse? Pragamatičan pristup bi se mogao zasnivati na analizi konkretnih tekstualnih izvora i na hronološkom praćenju njihovog prenošenja putem prevodilaštva. Prenošenje je zavisilo od teritorijalne blizine i od zajedničkog pisma, kao što je bio slučaj u drevnoj Kini, Japanu i Koreji (gde su klasični kineski karakteri bili u upotrebi do 15. veka). Drugi pristup uzima u obzir različite izlečiteljske tehnike koje se preklapaju ili koje veoma često ukazuju na prepoznatljive krakteristike posebnih sistema lečenja. Treći uporedni okvir razvija se proučavanjem regionalnih etnomedicinskih praksi zasnovanih na materia medica. Nadalje ćemo razmotriti ulogu qi-a u svakom od ovih pristupa.
Započinjem ukazujući kako je qi bio integralan deo razumevanja tela i medicinskih praksi u istočnoj Aziji, počevši od kineske medicine preko njenog kasnijeg prenošenja u japansku i koreansku medicinu. Ova tri sistema označavaju qi (ki ili gi) kao oblik energije koji uobličava sva tela. Kratko ćemo se osvrnuti na tehnike i varijetete koji koriste qi u svojim medicinskim praksama. Kako se ostala poglavlja odnose na terapeutske prakse, ovde ću se koncentrisati na to kako si qi zamišlja i osmišljava kao izlečiteljska energija. Uzećemo u obzir pojam energije u Ayurvedi, Unani (grčko-islamskoj) i tibetanskoj medicini, koji je sličan pojmu qi-a kao oblika energetskog lečenja. Na kraju ću se osvrnuti na to kako se qi gong pojavio kao društvena praksa i globalna pojava krajem XX veka izuzetno osnaživši svest o energetskim načinim lečenja.
QI U PREMODERNOJ KINESKOJ, JAPANSKOJ I KOREJSKOJ MEDICINI
U zapadnim društvima, kineska medicina se obično naziva tradicionalnom kineskom medicinom (TCM), dok se u Kini imenuje prosto kao zhongyi (Zhōngyī,中医,kineska medicina). Termin TCM upućuje na dugačku, narativnu istoriju od nekoliko hiljada godina tokom kojih su se teorija i praksa uobličili u isprepleten sistem znanja. U ovom poglavlju, stare medicinske teorije označićemo kao „klasičnu“ ili „premodernu“ kinesku medicinu, a savremene oblike koji su se razvili od 1950-ih kao „TCM“. Volker Scheid i drugi vodeći naučnici u oblasti kineske medicine prave razliku između široko rasprostranjene tradicije kineske medicine i skorašnjih oblika TCM. Stariju od njih karakteriše raznovrsnost, koja obuhvata svaki aspekt njene organizacije i prakse, od teorije i dijagnostike do prognoze, terapije i društvene organizacije lečenja. Nasuprot tome, TCM je sistematizovana tokom 50-ih godina XX veka na teritoriji Kine u okviru koledža, časopisa i medicinskih tekstova, davanja licence za vršenje prakse i standardizovanjem znanja. Institucionalni oblici TCM-a kao državnog sistema transformisli su kinesku medicinu od mnogo škola mišljenja i praksi u jednolinijsku celinu znanja koja se prenosi preko medicinskih tekstova koje štampa država, a ne sa generacije na generaciju individualnih izlečitelja.
Klasični tekstovi kineske medicine datiraju iz 2.v.pr.n.e. i obuhvataju spise od dokumenta pisanih na svili koji u iskopani u Mawangdui Han grobnici (186.g.pr.n.e. ili još ranije), pa sve do veoma prevođenih radova kao što su Huangdi Neijing (Huángdì Nèijīng, 黄帝内经Kanon unutrašnje medicine Žutog Cara) i Shen Nong Bencaojing (Shénnóng Běncǎo Jīng神农本草经,Medicinski spisi Božanskog Seljaka). Ovaj potonji spis je manje rasprava o premodernoj medicinskoj teoriji, a više spisak biljaka i drugih supstancija i njihovog uticaja na telo. Najstarije pominjanje qi-a u Mawangdui manuskriptu odnosi se na isparenja. Analizirajući Mawangdui spis, Vivienne Lo smatra da je suptilan koncept negovanja života i transformativnih praksi omogućen integrisanjem sa starijim pojmom yangsheng (养生Yǎngshēng, očuvanje zdravlja) kroz kultivisanje daha i meditaciju. Ove kategorije koje su bile u povoju prethodile su u većoj meri formalizovanom pojmu qi-a koji se može naći u kasnijem spisu Neijing.
Huangdi Neijing sastoji se od dva teksta (Suwen, 素問, ili Osnovna pitanja, i Lingshu, 靈樞 ili Osovina duha), od kojih je Suwen možda najpoznatiji s obzirom da je najviše prevođen. Poglavlja se sastoje od dijaloga ili serije pitanja između Žutog cara, Huangdi-a, i njegovih ministara. Analizirajući Suwen i njegove različite prevode, Paul Unschuld ukazuje na ulogu qi-a kao osnove tela. On napominje da se ovaj termin često upotrebljavao zajedno sa ili čak nerazdvojno sa onim za krv (Xuè, 血). Postoji hijerarhija između ovih telesnih supstanci, ali tako da paralelno sa protokom qi-a teče i krv. Znatan deo Suwen-a posvećen je raspravi o pet organa (zàng, 臟)- srce Xīn 心 , slezina Pí 脾, pluća Fèi 肺, bubrezi Shèn 肾 i jetra Gān 肝) – i kako u svakom od ovih područja boravi posebna vrsta qi-a. Uz to se pridodaje Pet faza, ili Pet elemenata (五行, wǔxíng) i Šest qi-a (六气, Liù qì). Organi ne služe samo kao spremište, već i omogućuju neposredno povezivanje qi-a i emocionalnih stanja:
“Kada je neko ljut, njegov qi se podiže.
Kada je srećan, qi je opušten.
Kada je neko tužan, njegov qi se raspršuje.
Kada je neko u strahu, njegov qi ide naniže.”
Unschuld primećuje da je qi u Suwen-u mnogoznačna reč koja se ne upotrebljava samo za dah, već i za najrazličitija stanja i transformacije povezane sa telesnom patologijom. U drugim delovima Suwen-a, on primećuje da “stacionirani” (Yíng 营?) qi i “odbrambeni” (Wèi, 衛) qi predstavljaju uparene suprotnosti, koje izražavaju qi koji se preuzima iz hrane i vode i mogu se kretati kroz organe, smeštajući se u njima, kao i kroz kanale kožom (ying qi i wei qi). Kretanje ova dva qi-a određuje zdravlje, a njihovo zaustavljanje znači bolest i smrt. Kako je kruženje od suštinske važnosti za sam qi, poređenje telesnih kanala i organa sa ministarskim mestima i nadleštvima upućuje na duboku povezanost između tela, kosmosa i države. Nathan Sivin je takođe analizirao kako protok qi-a kroz telo govori i o političkom životu i ispravnom vladanju, te se viši kosmološki poredak održava u drevnoj kineskoj birokratiji.
Originalni tekst Lingshu, drugi deo Huangdi Neijing-a, više ne postoji, a prevodi su zasnovani na kasnijim izdanjima iz 12. veka. Lingshu (Osovina duha) naziva se još i Kanon akupunkture i uglavnom se odnosi na meridijane(Jīngluò经络), odnosno puteve kojima kruži qi i akupunkturne tačke(Zhēn xué,針穴) kroz koje qi ulazi i napušta telo. Qi ostaje ključni koncept budući da njegov protok kroz telo može da bude pojačan tehnikama akupunkture.
U klasičnim tekstovima može se pratiti kako se qi integriše u teorije o telu i medicinskim tretmanima. Ovi koncepti su se veoma raširili, uporedo se prenošenjem medicinskih znanja, zajedno sa drugim razmenama uzduž i popreko Kineskog carstva, kao i izvan njegovih granica. I koreanska i japanska medicina koriste kocept ki i gi zasnovan na ranijim prevodima kineskih medicinskih tekstova, kao i uvođenjem medicinskih veštaka na svoje dvorove.
Prihvatanje kineske medicinske teorije i materia medica dogodilo se prvo u Koreji, u najvećoj meri zaslužujući blizini Kineskog carstva. Tokom Song dinastije (927-1279) medicinski tekstovi poput Suwen-a uveženi su na Koryo dvor. Rani oblici koreanske medicine pomešali su se sa kineskim medicinskim teorijama yin-a 陰 i yang-a 陽 (suprotna, ali komplementarna svojstva svih stvari), meridijana, akupunkture i qi-a. Kasniji oblici koreanske medicine razvili su pod uticajem herbalne medicine svojstvene tom području i pod uticajem harizmatičnih budističkih monaha koji su se bavili lečenjem. Osnovu koreanske tradicionalne medicine činio je razvijeni hibridni sistem znanja koji se koristio kineskim medicinskim konceptima i lokalnim biljkama. Kao i u slučaju kineske medicine, ključne figure u promovisanju i širenju medicinskih verovanja i praksi predstavljali su poznati doktori koji su ugled stekli svojim tehnikama lečenja, kao i tekstovima.
Tokom 5. i 6. veka, Japan se upoznao sa kineskom medicinom preko različitih putnika uključujući dvorske poslanike, lekare i, ne na poslednjem mestu, monahe. Medicinski tekstovi Song dinastije predstavljali su ključni deo ove transmisije znanja. Kao i u slučaju koreanske medicine, japansko integrisanje kineske medicine uključivalo je medicinske principe ki, yin-yang i pojam ravnoteže. Premoderni medicinski tekstovi, kao što je Ishimpo iz 10. veka (醫心方, Metod u srcu medicine ) i medicinsko delo Manase Dosan-a iz 16. veka u osam tomova, Keitekishu (啓廸集, Knjiga o unutrašnjoj medicini) koriste ove teorije u svojim raspravama o bolestima i njihovom tretmanu. Japanska medicina nije bila pod uticajem samo kineske medicine, već i posvećenika budizma i zena, a od poznog 18. veka i pod uticajem medicinskih teorija sa Zapada koje su doneli Holanđani i Nemci. Tradicionalna japanska medicina takođe je razvila posebna specijalizovana znanja akupresure (shiatsu), posebne tehnike akupunkture, nameštanje kostiju i postavila nove tehnike.
Danas se integrisani oblik kineske medicine u Japanu označava kao Kampo漢方. Kao i njemu odgovarajući TCM, Kampo integriše empirijska istraživanja i biomedicinski diskurs , tako da se ki u savremenom Kampu opisuje kao “vitalna energija koja omogućuje umu i telu da dobro funkcionišu, što korespondira aktivnostima centralnog nervnog sistema (CNS) i autonomnog nervnog sistema. Funkcionisanje ki-a može da se poremeti psihosocijalnim stresorima.
Prenošenje kineske medicine u druge delove Azije odvijalo se na mnogo načina. Pored zvaničnih delegacija, trgovci lekovitim biljem, hodočasnici i putujući lekari doprineli su širenju kineske medicine i njenoj primeni širom Azije. Prisustvo kineske medicine danas se može videti u jugoistočnoj, centralnoj i južnoj Aziji. Mada je reč o različitim primenama i praksama, moglo bi se reći da ih upravo pojam qi-a i njegovih različitih oblika ujedinjuje. Danas je TCM zaokružena celina znanja koja se razlikuje od svog premodernog oblika. Glavna obeležja TCM uključuju: akupunkturu, akupunkturu u kombinaciji sa sagorevanjem trava, herbalnu medicinu, dijetalnu terapiju, masažu i qi gong.
Pojam qi-a, njegovog kultivisanja i protoka ključan je za svaki od ovih vidova lečenja. Štaviše, meridijani ili kanali kroz koje qi protiče ili u kojima može biti zaustavljen i postati stagnantan predstavljaju ključna polja za razumevanje patologije i terapeutskih intervencija. Mada pojmovi qi-a u TCM teoriji i praksi izgledaju slični onima u klasičnoj i premodernoj kineskoj medicini, postoji tranzicija u definiciji i upotrebi qi-a u savremenim TCM tekstovima. Npr. u Suwen-u, qi se određuje i kao kosmička sila i kao telesna supstancija. Pojam qi-a u medicinskim tekstovima nakon 1949, naginje samo fiziološkim značenjima i predstavljen je pre svega kao telesna supstancija poput krvi ili drugih telesnih tečnosti. Ovo izmeštanje određeno je pre svega medikalizujućim diskursom naučnog marksizma u kome se društvena, kontekstualna (vezana za okruženje) i fenomenaloška značenja tela i njegovih oblika preoblikuju u materijalnije kategorije koje imaju fizička svojstva. Telo se sve manje shvata kao energetska celina i svodi se na ono što se da predvideti i izraziti dijagramima.
Sa trgovcima, nomadima i emisarima koji su se kretali Putem svile, kineski medicinski tekstovi i lekovito bilje postajali su sastavni deo tih kružnih puteva. Nadalje ću se okrenuti drugim azijskim medicinskim praksama, odnosno Ayurveda-i, Unani i tibetanskim oblicima medicine. Kineska medicina i pojam qi-a zasigurno su dospeli do južnih i centralnih delova Azije, gde su primenjivani, ali su takođe bili deo šireg sistema razmene i ideja. Koncept energetskog lečenja može se naći i u tim sistemima. Razumevanje protoka energije kroz telo kao izvora vitalnosti koncept je koji dele gotovo svi azijski medicinski sistemi, mada je domaća etnomedicina zasnovana na lokalnim znanjima bila ključna za uspostavljanje raznolikih i živih izlečiteljskih praksi.
Azijski medicinski sistemi i pojam energije
Ayur veda se pojavila u južnoj Aziji i smatra se da ima istoriju od skoro 5000 godina. Ovaj sistem znanja, u prevodu „znanje o umeću življenja“, sastoji se od različitih praksi uključujući meditaciju, yogu, masažu, dijete, herbalnu medicinu i tonike. Na ayur-vedsku medicinu značajan uticaj je izvršila galenska medicina, pogotovo deo o telesnim tečnostima. Ljudsko telo se sastoji od tri, a ne četiri glavne celine, ili doshe: pitta (žuč), wata (vazduh) i kapha (sluz). Uz to je ključan koncept i prana, koja se smatra „dahom života“ , što je veoma blisko konceptu qi-a. Zajedno, oni čine deo trilogije sila zajedno sa agni (duh svetla i vatre) i somom (harmonija i ljubav). U Upanišadama, među kojima najranije datiraju iz vremena prvog mileniuma (pre naše ere, N.S.) i spadaju u drevne hinduističke tekstove, prana je predstavljena kao deo fizičkog sveta koji snabdeva životnom silom sve što je živo. Kasnije filozofije koje čine osnovu yoge smatraju da prana protiče nadi-jima (nadi, kanali) u telu, kroz koje prolaze i telesne tečnosti poput krvi i semena. U Ayurvedi, prana se dalje deli na pet oblika poznatih kao prana vayu, koji održavaju telesne procese kao što su cirkulacija (prana), varenje (samana), izlučivanje (apana) i kretanje (vayana).
Kao i qi gong, o čemu će biti reči u sledećem poglavlju i u drugim delovima ove knjige, pranayama je praksa negovanja prane putem disanja i tehnika kontrole daha. O sličnostima i razlikama između qi-a i prane raspravljali su mnogi poznavaoci azijske medicine i duhovnih praksi. Joseph Alter primećuje da se prakse daoyin-a (導引Dǎo yǐn)mogu smatrati pretečama većine vežbi qi gong-a i hatha yoge: „Čak i za usputnog posmatrača, sličnosti su...... izuzetne.“ Ipak, on upozorava na opasnost od prebrzih i pogrešnih zaključaka da su yoga i qi gong isto. Umesto toga, on smatra da je reč o praksama samo-kultivisanja i transformacije koje su se uporedo razvijale od 13. veka. Umesto da pretpostavimo da su ovi koncepti, kao i koncepti drugih vitalnih energija uzajamno zamenljivi, oni su, kao što je prethodno naglašeno, ključni za kontekstualno prpoznavanje različitih verovanja i praksi energetske medicine.
Još jedan medicinski sistem koji vuče poreklo iz drevnih vremena odnosi se na grčku medicinu, čije tekstove su kasnije uveliko prevodili persijski naučnici. Njen uticaj se danas vidi u Unani medicini, koja se, kao i Ayur Veda, uglavnom praktikuje u južnoj Aziji. Unani znaći „grčki“ i odnosi se na grčko-islamsku tradiciju medicinskog znanja, koja se može pratiti preko spisa Avicene (Ibn Sina) i Galena do Hipokrata iz 5.v.pr.n.e. Od 13. do 17. veka, poznavaoci Unani medicine iz Persije i centralne Azije, dobili su pokroviteljstvo na mugalskom dvoru i među drugom elitom Indije. Unani se znatno preklapa sa ayur-vedskim principima. Oba sistema počivaju na pojmovima telesnih tečnosti, koje oblikuju ljudsko telo i temperament, kao i na konceptu vitalne energije koja je od suštinske važnosti za život (pneuma na grčkom). Međutim, uprkos mnogobrojnim preklapanjima koncepata telesne građe i vitalne energije, kao i formula herbalne medicine, Unani se razlikuje na više načina. Osnovna razlika je u jeziku prenošenja: ayurvedski tekstovi potiču uglavnom iz sanskritskih i hinduističkih izvora, a Unani spisi iz arapskih i persijskih tekstova. Druga razlika se očituje u načinu pripremanja lekova za energetsko lečenje. Ayurvedske terapije su usmerene na čišćenje i podmlađivanje, s materia medica koja počiva na lokalnim biljkama južne Azije, uključujući začine i lekovito bilje. Oslanjajući se na starogrčku teoriju o četiri tečnosti i na pojam balansa koji se ostvaruje ravnotežom tečnosti, koristi pre svega biljne tonike spravljene prema Unani receptima za sirupe (kao i praškove, pilule i tablete). Danas se ovi lekovi proizvode i prodaju prevashodno širokim slojevima mladih urbane Indije. Kao i kineska medicina, i Unani se oslanja na dijagnostikovanje palpacijom pulsa i pregledom jezika i stolice određuje uzrok poremećene ravnoteže. Moguće terapije uključuju puštanje krvi, preznojavanje, diuretike, kupanja, masaže, spaljivanje tkiva, čišćenja i korišćenje pijavica. Dijetske terapije imaju prednost nad farmauceutskim, a poslednje rešenje su operacije.
Kao i sa azijskim medicinskim sistemima, i tibetanska medicina se razvila razmenom sadržaja i ideja trgovinom i preko putujućih lekara. Ipak, obim regionalne razmene duž Puta svile, kao i nivo saradnje sa stranim stručnjacima na Tibetu, u periodu između 8. i 11. veka, može se smatrati jedinstvenim. Tibetanska medicina je inkorporirala teorije iz više različitih izvora znanja, uključujući Ayur Vede, kao i persijsku, staro-grčku, centralno-azijsku i kinesku medicinu. Mada je ayur-vedski sistem izvršio na njih najveći uticaj, tibetanski pojam tela je složeniji i uključuje čak 15 potkategorija telesnih tečnosti, inkoporišući i pojam karme i budističku filozofiju. Verovatno više nego i jedan drug azijski medicinski sistem, tibetanska medicina je uspešno povezala medicinska znanja sa tradicijom budizma, sa njegovim idealom saosećanja i služenja drugima.
Umesto da izdvoji jedan osnovni oblik vitalne energije, kao što je koncept qi-a, tibetanska medicina ima koncept tela zasnovanog na tri vitalna principa (nes-pa) slična ayurvedskim doshama: rLung (vazduh)(hladno, suptilno, promenljivo), mKhris-pa, žuč (vruće, tečno, protočno) i Bad-kan, sluz (sveže, sporo, gusto). Svaki od ovih principa deli se na pet podtipova, a dodatno postoji sedam osnovnih telesnih komponenti (pljuvačka, krv, kost, moždina, meso, salo i seme). Među nes-pa, najsličniji qi-u je rLung. Velika pažnja se takođe poklanja disanju, jer svako živo biće oživljeno je „dahom života“. Teorija uzroka pokazuje tesnu povezanost sa budističkim verovanjima o fizičkim, emocionalnim i mentalnim stanjima. Početna dijagnostika može da se sastoji od palpacije pulsa, posmatranju, postavljanju pitanja i ponekad na analizi urina. Terapeutska rešenja zavise od ozbiljnosti simptoma i uključuju tretmane zlatnom iglom, korišćenje upaljenog bilja, medicinske kupke, ispiranje creva, purgative, ili masaže kombinovane sa duhovnim molitvama, kao i terapiju bojama Pet elemenata i astrološke konsultacije. Mada izvesno postoji preklapanje sa ayurvedskom i kineskom medicinom, tibetanska medicina se razvila vekovima kao jedinstven spoj medicinskih znanja i pogleda na ljudsko telo. Danas se ona suočava sa savremenim uticajima i izazovima TCM i biomedicine.
Globalni Qi i samo-kultivisanje
Tokom poznog XX veka, qi gong, ili praksa disanja i lečenja kultivisanjem qi-a, postala je izuzetno popularnaan oblik lečenja u urbanom kontekstu, naročito u samoj Kini. U svim većim mestima i gradovima bilo je moguće naići rano ujutro na ljude koji vežbaju svakodnevno qi gong u parkovima, na šetalištima, u blizini javnih zgrada, u kampusima i čak na ulicama. Širenje društvene svesti o ovoj praksi moglo se pratiti u glavnim državnim novinama, kao i u popularnim romanima.
Qi gong je shvaćen kao jačanje protoka qi-a kroz telo unutrašnjom vizuelizacijom i meditacijom ili spoljašnjim telesnim vežbama koje uključuju pokret. Vežbači i majstori su bili skloniji da qi shvate kao kosmičku energiju, pre nego kao fizičku supstanciju. Ovo popularno shvatanje qi-a kao izlečiteljske sile izgleda da se vratilo ranijem, tradicionalnijem pojmu qi-a u skladu s akojim pojedinac može da se osloni ili da otelotvori transformativne moći prisutne u okruženju i kosmosu, pre nego u telu zatvorenom u svakodnevno okruženje.
Većina qi gong priručnika kopira tradicionalne kineske medicinske tekstove u objašanjavanju yin-yanga i kako se qi manifestuje u svojim dualnim kvalitetima. Iskustvo qi-a predstavlja centralnu komponentu vežbanja sa kojom se susreću svi vežbači qi gonga i o čemu svakodnevno diskutuju. Međutim, kao što je već pomenuto, qi je mnogoznačan i postoji mnogo oblika qi-a, tako da se pozivanje na qi zapravo sastoji u različitim vrstama praksi. Praćenje genealogije qi gong-a omogućuje dublje razumevanje qi-a.
Uprkos mnoštvu stilova i genelogija praksi, qi gong na kraju može da se podeli u dve grupe: unutrašnji i spoljašnji. Spoljašnji oblik, koji se oslanja na wai dan外丹 principe kultivisanja , naglašava „snažan“ (hard) qi i snažna tela koja mogu da izdrže veliku silu i da izvedu nešto što prevazilazi ljudsku moć. Ova borilačka forma obično se ne vežba toliko u javnim parkovima koliko na ulicama, u akrobatskim trupama ili čak u vojnim postrojenjima. Unutrašnju, meditativnu forma, zasnovanu na neidan內丹kultivisanju , upražnjavaju svi bez razlike, pošto ovaj oblik pomaže cirkulaciji i transformaciji qi-a kao glavnoj metodi poboljšanja vitalnosti.
Osamdesetih godina prošlog veka, u početnom post-maoističkom periodu koji je prethodio razvoju ogromne tržišne ekonomije i globalne farmaceutske industrije devedesetih, ova vrsta lečenja razvija se i privatno i kroz javne nastupe majstora. Nasuprot prethodnim decenijama, kada je podruštvljena masovna medicina bila usmerena na javno zdravlje, uspon qi gong-a osamdesetih, bio je povezan sa željom za samo-kultivisanjem i s individualnim oblicima lečenja i prakse. Stariji ljudi su mogli da se priključe zbog svog reumatizma i artritisa, dok su oni koji su patili od višegodišnje neurastenije ili hroničnih bolova mogli tu da potraže olakšanje, a čak su i roditelji sa decom sa urođenim obolenjima tu mogli da potraže pomoć kad drugih mogućnosti nije bilo ni u tradicionalnoj kineskoj medicini ni u biomedicini. Qigong je postala praksa koja obećava oslobađanje i nadu. Bilo u parkovima ili na stadijumima, bilo je dopušteno otvoreno zaplakati ili na strastven način izraziti ubeđenja i verovanja koja se nisu poklapala sa zvaničnom državnom ideologijom. Kako su se neki oblici qi-gong-a počeli preklapati sa daoizmom i budizmom i drugim duhovnim praksama, pojavilo se i shvatanje qi gonga kao novog New-Age duhovnog puta.
Tokom devedesetih, zvanični državni diskurs o qi-gongu jasno se odvaja od popularnih qi gong debata. Mada je nastavljeno sa svedočenjima o izlečenju putem qi gong-a, pojavio se i zahtev za razdvajanjem „pravog“ (Zhēn真) i „lažnog“ (Jiǎ 假)qi gong-a. To je bio pokušaj da se razdvoje oni pojedinci koji su se izjašnjavali kao majstori, ali su lečili zato što je to unosno, od onih sa „pravim“ sposobnostima koji su praktikovali ortodoksne i utvrđene oblike qi gong-a. Suvišno je i reći da je država osnovala poseban biro za standardizovanje naučnog jezika qi gong-a (科學的气功 Kēxué De Qìgōng) sa namerom da rastera i uvede disciplinu među lažnim majstorima.
U posleednjoj deceniji, qi gong se i dalje nalazi u ponudi u klinikama. Harizmatičniji oblici su politizovani i zaštićeni licencama.
Zaključak
Azijske medicinske sisteme karakteriše bogata istorija pluralizma unutar koje su tekstovi, verovanja i materia medica prelazili planine, stepe, ravnice, zaravni, pustinje i mora krećući se trgovačkim putevima i drugim putevima razmene. Medicinski ssitemi su nastajali zajedno sa medicinskom teorijom, prevodima tekstova i poznavaocima koji su doprineli razvoju posebnih linija tradicionalnih znanja. Uprkos pluralitetu tekstova, praksi i farmakopeje, ono što se prenosilo može se svesti na sledeće: razumevanje bolesti kao odsustva ravnoteže, predstava o telu kao mikrokosmosu šireg okruženja, ili kao odraza kosmosloškog poretka i stavljanje naglaska na vitalnosti i protoku vitalne energije i na energetskom lečenju. Ove opšte generalizacije, kada su u fokusu komparativne analize, mogu poslužiti za površno zaglađivanje različitih smerova i žive raznovrsnosti azijskih terapeutskih znanja. Naučnici proučavaoci azijskih medicinskih sistema naglašavaju da treba biti oprezan u pravljenju direktnih poređenja ili pretpostavljanju da postoje zajedničke kategorije u ovim sistemima. Umesto toga, trebalo bi da shvatimo da naizgled analogni koncepti tela, telesne građe i tretmana predstavljaju zapravo specifične istorije putovanja, prevoda i transmisije tokom više vekova.
U svetlu sve razvijenije medicine koja se bazira na činjenicama, sa naglaskom na kliničkim ispitivanjima i sve preciznijem biomedicinskom diskursu, savremeni oblici ovih medicinskih sistema i terapija suočavaju se sa novim izazovima integracije i konfrontacije u procesu globalizacije medicinskog znanja i prakse. Vitalnost kao izraz energetskih tokova kao što je qi mogu i dalje ostati teme koje ujedinjavaju ove sisteme, sve dok se terapija tela još uvek smatra integralnim delom univerzalnog poretka, kao deo celine koja je povezana protokom qi-a.
...
RSS Feed
